سامانه حقوق مسافر 
ماده 4 - برای ایجاد و توسعه هواپیمایی كشوری دولت مكلف است:
- الف - مؤسسات هواپیمایی كشوری را به منظور تأمین نیازمندی‌های حمل و نقل داخلی و خارجی مسافر و بار و محمولات پستی تشویق نموده توسعه دهد.
- ب - خطوط هوایی داخلی را به نحوی كه نقاط مختلفه كشور بتواند از فوائد آن بهره‌مند گردد تنظیم و فرودگاههای لازم را تأسیس و وسایل مربوط به تأمین بی خطری پرواز هواپیماها را فراهم سازد.
- ج - به مؤسسات هواپیمایی ایرانی مساعدت نماید تا سرویس‌های هوایی مورد نیاز كشور را به طریق غیر انحصاری تأسیس و دایر كنند.
- د - به منظور بسط و تقویت روابط اجتماعی و اقتصادی ایران با سایر كشورهای جهان ارتباط هوایی را بر اساس معامله متقابله برقرار نموده و توسعه دهد.
رای اجرای این قانون سازمان مستقلی به نام سازمان هواپیمایی كشوری وابسته به وزارت راه و شهرسازی تأسیس می‌شود. سازمان دارای رئیسی است كه در عین حال معاون وزیر راه و شهرسازی نیز می‌باشد و به پیشنهاد وزیر راه و شهرسازی و تصویب هیئت دولت برای مدت حداكثر 3 سال به این سمت منصوب می‌شود، انتصاب مجدد وی به این سمت به روال فوق بلامانع می‌باشد.
سازمان مزبور در انجام وظایف خود از نظر مالی و استخدامی و اداری، طبق مقررات مربوطه تحت نظر وزیر راه مستقلا اقدام می‌نماید و سازمان آن به موجب تصویبنامه هیئت وزیران تعیین می‌شود.
سازمان می‌تواند از محل درآمدهای قانونی خود در قالب بودجه‌های مصوب و در صورت وجود كسری از محل درآمدهای عمومی كشور طبق مقررات استفاده نماید. وظایف عمده سازمان مزبور به قرار زیر می‌باشد:
- الف - ایجاد، توسعه بهره‌برداری و نگهداری فرودگاهها و دستگاههای ناوبری و مخابراتی، رادیویی و تلگرافی و تلفنی كه مخصوص تنظیم رفت و آمد هواپیماها و تأمین بی خطری پرواز آنها می‌باشد و به طور كلی هر نوع نظارت و مساعدتی كه به منظور پیشرفت هواپیمایی كشوری و تأمین بی خطری پرواز لازم باشد.
- ب - نظارت در فعالیت هواپیمایی كشوری طبق مقررات مربوط به منظور جلوگیری از وقوع مخاطرات و رقابت‌های مضره بین متصدیان حمل و نقل هوایی و حفظ مصالح عمومی.
- ج - تربیت متخصصین فنی هواپیمایی كشوری با هماهنگی دستگاههای ذیربط.
- د - اهتمام در پیشرفت و توسعه هواپیمایی كشوری و تشویق صنایع مربوط.
- هـ - مطالعات و تحقیقات علمی و فنی در مسایل مربوط به هواپیمایی كشوری و ایجاد تسهیلات و تشویق افراد و مؤسسات صلاحیتدار به انجام این امور و تهیه موجبات آن.
- و - تهیه طرح موافقتنامه و قراردادهای هواپیمایی با دول خارجی كه طبق مقررات به وسیله دولت تقدیم مجلس شورای اسلامی می‌شود.
تبصره 1 - سازمان هواپیمایی كشوری مجاز است در زمینه‌های ایجاد و نگهداری و اداره فرودگاهها رأساً و یا با مشاركت بخش‌های دولتی، تعاونی و خصوصی با رعایت اصل 44 قانون اساسی مبادرت به تأسیس شركت بنماید.
تبصره 2 - اساسنامه‌ها و آئین نامه‌های اجرائی این ماده حداكثر ظرف مدت شش ماه توسط سازمان هواپیمایی كشوری تهیه و از طریق وزارت راه و شهرسازی جهت تصویب به هیئت وزیران تسلیم خواهد شد.
ماده 6 (اصلاحی 1347/1/21)- شورایی به نام شورای عالی هواپیمایی كشوری تشكیل و دارای هفت نفر عضو به ترتیب زیر خواهد بود كه برای مدت سه سال انتخاب می‌شوند و انتخاب مجدد آنها بلامانع است:
الف- قانون تفویض اختیارات و وظایف شورایعالی هواپیمایی كشوری مصوب 1359/12/27
ماده واحده - مادام كه قانون جدید هواپیمایی كشوری به تصویب نرسیده كلیه اختیارات و وظایف شورایعالی هواپیمایی كشوری موضوع قانون اصلاح ماده 6 قانون هواپیمایی كشوری مصوب 1347به هیئتی مركب از هفت نفر بشرح زیرتفویض می‌گردد:
- معاون وزارت راه و شهرسازی و رئیس سازمان هواپیمایی كشوری.
- یك نفر از اعضا مطلع هواپیمایی كشوری به انتخاب وزیر راه و شهرسازی.
- یك نفرنماینده مطلع از وزارت اموراقتصادی ودارایی به انتخاب وزیر امور اقتصادی و دارایی.
- یك نفرنماینده مطلع از سازمان برنامه وبودجه به انتخاب وزیر مشاور و سرپرست سازمان برنامه وبودجه.
- یك نفر متخصص حقوق هوایی به انتخاب وزیر راه و شهرسازی و در صورت لزوم مدیرعامل شركت هواپیمایی ملی ایران ویك نفر نماینده از مؤسسات هواپیمایی داخلی در جلسات هیئت شركت نموده ولی حق رأی ندارند.
- یك نفرنماینده مطلع از وزارت امورخارجه به انتخاب وزیر و یا سرپرست وزارت امورخارجه.
- یك نفرنماینده مطلع از نیروی هوایی ایران به انتخاب وزیردفاع.
تبصره 1- وظایف شورای عالی هواپیمایی كشوری به قرار زیر است:
- الف - مطالعه و اظهار نظر در مسائل مربوط به هواپیمایی كشوری كه از طرف وزارت راه و شهرسازی به شورا ارجاع و یا یكی از اعضای شورا پیشنهاد نماید.
- ب - اظهار نظر راجع به صدور پروانه بهره‌برداری هوایی یا الغا یا توقیف موقت یا محدود ساختن اختیارات مندرجه در پروانه كه طبق مقررات قانونی به شورا ارجاع می‌شود.
- ج – تعیین و تصویب نرخ حمل و نقل هوایی مسافر و بار.
- د- اظهار نظر راجع به لوایح قانونی مربوط به هواپیمایی كشوری و طرح موافقتنامه‌ها و قراردادهای بین‌المللی با دول خارجی كه به وسیله دولت تقدیم مجلسین می‌شود.
- هـ- تعیین خط مشی كلی هواپیمایی كشوری.
تبصره 2 (الحاقی 1347/1/21)- در مواردی كه وزارتخانه‌ها و ادارات دولتی و سازمان‌ها و شركتهای وابسته به دولت مقرراتی تهیه و تسلیم می‌نمایند كه ممكن است به نحوی از انحاء با مسایل مربوط به هواپیمایی كشوری ارتباط پیدا كند موظفند قبلاً نظر شورای عالی هواپیمایی كشوری را جلب كنند.
تبصره 3 (الحاقی 1347/1/21)- عضویت شورای عالی هواپیمایی كشوری افتخاری است و از لحاظ انجام این وظیفه حقی به اعضا پرداخت نمی‌شود.
تبصره 4 (الحاقی 1347/1/21)- آئین نامه شورای عالی هواپیمایی كشوری شامل طرز تشكیل جلسات و طریقه ارجاع امور به شورا و رسیدگی و اتخاذ تصمیم و سایر مسائل مربوط به طرز عمل شورا به وسیله شورا تنظیم و پس از تصویب هیئت وزیران به موقع اجرا گذاشته خواهد شد.
هواپیمای ایرانی با رعایت قوانین و مقررات كشور در پرواز بر فراز ایران آزاد می‌باشد.
هواپیمای خارجی می‌تواند با رعایت قوانین و مقررات كشور بر فراز ایران پرواز نماید یا در ایران فرود آید و مسافر و بار محمولات پستی یا یكی از آنها را پیاده و یا قبول نماید مشروط بر اینكه قبلا اجازه دولت ایران تحصیل شده باشد یا به موجب قراردادی این اجازه داده شده باشد و دولت متبوع آن هواپیما همین حقوق را برای هواپیماهای ایرانی شناخته باشد.
حمل و نقل بازرگانی مسافر و بار و محمولات پستی یا یكی از آنها از یك نقطه كشور به یك نقطه دیگر آن منحصر به هواپیمای ایرانی می‌باشد.
سازمان هواپیمایی كشوری می‌تواند در مواردی كه امنیت عمومی یا علل نظامی ایجاب می‌نماید با تصویب هیئت وزیران پرواز هواپیمای ایرانی یا خارجی را بر فراز قسمتی از خاك كشور ممنوع یا محدود یا مقید به شرایط خاصی بنماید.
برای این كه هواپیمایی به تابعیت ایرانی شناخته شود باید در دفتر ثبت هواپیماها كه در سازمان هواپیمایی كشوری نگهداری می‌شود به ثبت برسد. شرایط ثبت هواپیما به قرار زیر است:
- الف - هواپیما در كشور دیگری به ثبت نرسیده باشد و در صورتی كه قبلا در ثبت كشور دیگر بوده از ثبت آن كشور خارج شده باشد.
- ب - هواپیما به اتباع ایران اعم از شخص یا شركت متعلق باشد.
- ج - اگر هواپیما تعلق به شركتی داشته باشد اكثریت سهام آن باید متعلق به اتباع ایران و اقامتگاه قانونی شركت در ایران باشد و در شركتهایی كه سرمایه آنها به صورت سهام یا قطعات سهام متساوی القیمه درآمده سهام شركت با اسم باشد پس از ثبت هواپیما گواهینامه ثبت و تابعیت ایرانی صادر و علائم ثبت و تابعیت تعیین می‌شود.
هواپیمایی كه به تابعیت ایرانی شناخته شده در صورتی كه در كشور دیگری به ثبت برسد و یا مالك آن تغییر یا فوت كند یا تغییر تابعیت دهد و همچنین در صورتی كه یكی از شرایط ثبت مندرج در ماده 11 را فاقد شود ثبت هواپیما و همچنین گواهینامه ثبت و تابعیت آن از تاریخ وقوع یكی از علل فوق باطل می‌شود.
هواپیمایی كه در دفتر ثبت هواپیماها به ثبت رسیده باشد در صورتی می‌تواند پرواز كند كه گواهینامه قابلیت پروازی كه مدت اعتبار آن منقضی نشده دارا باشد.
هیچكس نمی‌تواند هواپیمایی را براند یا به سمت عضو هیئت رانندگی در هواپیما به هر نوع عمل مربوط به راندن هواپیما اقدام یا كمك نماید یا تعلیم خلبانی دهد مگر این كه گواهینامه فنی كه مدت اعتبار آن منقضی نشده دارا باشد.
مرجع صدور هر گونه اجازه نامه مربوط به امور هواپیمایی كشوری و گواهینامه مربوط به متخصصین فنی هواپیمایی كشوری و پروانه مربوط به بهره‌برداری هوایی، سازمان هواپیمایی كشوری می‌باشد.
سازمان هواپیمایی كشوری می‌تواند در موارد تخلف از مقررات این قانون و آئین نامه‌های اجرائی آن صرف نظر از تعقیبات جزایی هرگونه اجازه نامه یا گواهینامه متخلف را لغو یا موقتا توقیف نموده یا اختیارات مندرجه در آن را محدود سازد و همچنین پرواز هواپیمای متخلف را در صورتی كه محتمل خطر برای سرنشینان هواپیما یا اشخاص یا حیوانات روی زمین یا حدوث خسارتی برای اموال اعم از منقول یا غیر منقول باشد ممنوع سازد.
برای این كه شخص طبیعی یا حقوقی بتواند در ایران به تصدی حمل و نقل بازرگانی هوایی اشخاص یا اشیا مبادرت نماید باید تبعه ایران بوده و قبلا پروانه بهره‌برداری هوایی از سازمان هواپیمایی كشوری تحصیل كرده باشد این پروانه در صورتی داده می‌شود كه شورای عالی هواپیمایی كشوری بهره‌برداری هوایی تقاضا شده را منطبق با مصالح كشور و احتیاجات جامعه تشخیص دهد و اطمینان حاصل نماید كه تقاضاكننده قادر به انجام نوع بهره‌برداری هوایی مورد تقاضای خود به طرز اطمینان بخش می‌باشد.
در مورد شركتهای هواپیمایی برای صدور پروانه بهره‌برداری هوایی علاوه بر وجود شرایط فوق، دارا بودن شرایط ثبت هواپیما مندرجه در ماده 11 الزامی است. برای هر نوع پرواز بازرگانی دیگر و همچنین تأسیس و دائر نمودن آموزشگاه به منظور تعلیم و تربیت متخصصین فنی هواپیمایی شرایط مندرجه در این ماده ضروری است ولی به جای پروانه بهره‌برداری هوایی اجازه نامه سازمان هواپیمایی كشوری باید قبلا تحصیل شده باشد.
در صورتی كه دارنده پروانه بهره‌برداری هوایی یا سایر پروانه‌های مربوط به امور هواپیمایی كشوری شرایطی را كه برای تحصیل پروانه لازم بوده فاقد شود یا از انجام تعهداتی كه به موجب مندرجات پروانه به عهده گرفته تخلف نماید سازمان هواپیمایی كشوری می‌تواند طبق نظر شورای عالی هواپیمایی كشوری بر حسب درجه اهمیت تخلف و تكرار آن پروانه او را لغو یا موقتا توقیف نموده یا اختیارات مندرجه در آن را محدود سازد.
هر وقت سازمان هواپیمایی كشوری برای ایجاد فرودگاهها یا تأسیسات مربوط به هواپیمایی كشوری احتیاج به خریداری زمین یا ساختمان متعلق به دیگری پیدا كند می‌تواند طبق قانون راجع به احداث و توسعه معابر و خیابانها مصوب 23 آبان ماه 1312 شمسی اقدام نماید. شرح وظایف سازمان هواپیمایی كشوری
سازمان هواپیمایی كشوری می‌تواند از املاك عمومی یا خصوصی اعم از اراضی و ساختمانها برای برقرار كردن وسائل مربوط به تأمین بی خطری پرواز هواپیماها مجانا استفاده كند و حق عبور از آن املاك را برای به كار انداختن و نگاهداری وسائل مزبور خواهد داشت مشروط بر این كه مانع استفاده عادی از آن املاك نشود.
چنانچه در نتيجه برقرار كردن يا به كار انداختن يا نگاهداري وسايل مذكور، خساراتي وارد شود بايد از طرف سازمان هواپيمايي كشوري جبران گردد.
دولت می‌تواند به پیشنهاد سازمان هواپیمایی كشوری با صدور تصویبنامه ایجاد هرگونه ساختمان یا مانع دیگری را در فاصله معینی از حدود یك فرودگاه یا تأسیسات مربوط به تأمین بی خطری پرواز هواپیماها ممنوع یا محدود سازد مگر در صورتی كه ساختمان یا مانع مزبور موجد خطری به پرواز هواپیماها نگردیده و مورد موافقت سازمان هواپیمایی كشوری قرارگرفته باشد چنانچه خسارتی مستقیما و منحصرا در نتیجه این ممنوعیت یا محدودیت به كسی وارد گردد باید از طرف سازمان هواپیمایی كشوری جبران شود. در صورتی كه ساختمان یا مانع دیگری كه مطابق این ماده ممنوع یا محدود شده باشد در اطراف یك فرودگاه كشوری یا تأسیسات مربوط به تأمین بی خطری پرواز هواپیماها قبل از اجرای این قانون موجود بوده، دولت می‌تواند مطابق ماده 19 برای برداشتن یا محدود ساختن آن اقدام نماید.
آئین نامه‌های اجرائی این قانون شامل مقررات مربوط به پرواز هواپیماهای كشوری ایرانی و خارجی - تأمین بی خطری پرواز هواپیماها - فرودگاهها - ثبت و تابعیت هواپیماها - قابلیت پرواز هواپیما - گواهینامه‌های متخصصین فنی هواپیمایی - مؤسسات مربوط به تعلیم و تربیت متخصصین فنی هواپیمایی - كارخانه‌ها و تعمیرگاههای مربوط به هواپیمایی - حمل و نقل هوایی - سوانح هواپیمایی - مخابرات هواپیمایی و موارد توقیف موقت یا لغو هرگونه اجازه نامه یا گواهینامه یا پروانه صادره یا توقیف هواپیمای متخلف به وسیله سازمان هواپیمایی كشوری تنظیم و پس از تصویب هیئت وزیران به موقع اجرا گذاشته خواهد شد.
هر كس به قصد ایجاد خطر برای هواپیما یا سرنشینان آن علامت هواپیمایی تقلبی به كار برد به نحوی كه بتوان آن را علامت حقیقی مخصوص هواپیمایی تلقی نمود یا علامت هواپیمایی موجود را غیرقابل استفاده سازد یا مانعی در مقابل هواپیما ایجاد یا اطلاع غلط دهد یا هرگونه عملی به منظور ایجاد خطر برای هواپیما یا سرنشینان آن انجام بدهد به حبس تادیبی از شش ماه تا سه سال محكوم خواهد شد و در صورتی كه از عمل او قتل یا جرح واقع شود مرتكب به مجازاتی كه برای نفس جرم مزبور مقرر است نیز محكوم خواهد گردید و مجازات اشد قابل اجرا است.
هر كس عالما هواپیمایی را كه دارای علائم ثبت و تابعیت مجعول باشد براند و همچنین هر كس عالما هواپیمایی را كه بدون حق علامت تابعیت ایران به آن نصب شده در خارج از ایران براند به حبس تادیبی از شش ماه تا سه سال محكوم خواهد شد.
هر كس عالما هواپیمایی را كه فاقد علائم ثبت و تابعیت بوده براند به حبس تادیبی از سه ماه تا یك سال محكوم خواهد شد.
در مواردی كه پرواز هواپیما بر فراز ایران مشروط به تحصیل اجازه قبلی از دولت است هر كس عمدا بدون داشتن اجازه هواپیمایی را بر فراز ایران براند و همچنین در مواردی كه مطابق مقررات این قانون پرواز هواپیما بر فراز قسمتی از خاك كشور ممنوع یا محدود یا مقید به شرایط خاصی باشد عمدا هواپیما را بر فراز مناطق ممنوعه براند یا بدون رعایت محدودیت‌ها یا شرایط مقرره پرواز كند به جزای نقدی از دو هزار تا بیست هزار ریال یا به حبس تادیبی از دو ماه تا یك سال یا به هر دو مجازات محكوم خواهد شد و اگر به موجب قوانین دیگری مجازات شدیدتری برای این عمل مقرر شده باشد مجازات اشد قابل اجرا است.
هر كس با هواپیمای خارجی به قصد حمل و نقل بازرگانی از یك نقطه كشور به یك نقطه دیگر آن مسافر و بار و محمولات پستی یا یكی از آنها را حمل كند به جزای نقدی از دو هزار تا بیست هزار ریال یا به حبس تادیبی از دو ماه تا یك سال یا به هر دو مجازات محكوم خواهد شد.
اشخاص زیر به جزای نقدی از یك هزار تا ده هزار ریال یا به حبس تادیبی از دو ماه تا شش ماه یا به هر دو مجازات محكوم خواهند شد:
- الف - هر كس بدون داشتن پروانه بهره‌برداری هوایی به تصدی حمل و نقل بازرگانی هوایی اشخاص یا اشیا مبادرت ورزد.
- ب - هر كس بدون داشتن اجازه نامه از سازمان هواپیمایی كشوری بهر نوع پرواز بازرگانی دیگر یا تأسیس و دائر نمودن آموزشگاه به منظور تعلیم و تربیت متخصصین فنی هواپیمایی عمل نماید.
- ج - هر كس بدون داشتن گواهینامه فنی هواپیمایی را براند یا به سمت عضو هیئت رانندگی در هواپیما به هر نوع عمل مربوط به راندن هواپیما اقدام یا كمك نماید یا تعلیم خلبانی دهد.
- د - هر كس هواپیمایی را براند كه فاقد گواهینامه قابلیت پرواز بوده یا مدت اعتبار گواهینامه مزبور منقضی شده باشد.
روابط حقوقی بین اشخاصی كه در داخل یك هواپیمایی كه بر فراز ایران پرواز می‌نماید قرار دارند در مواردی كه از لحاظ حق حاكمیت ارضی اصولا مشمول قوانین محلی است تابع قانون كشور متبوع آن هواپیما می‌باشد.
مقررات جزایی ایران نسبت به جرائمی كه داخل یك هواپیمای ایرانی در خارج از ایران ارتكاب شود وقتی اجرا می‌شود كه متهم در ایران دستگیر شده باشد و متهم تبعه خارجی برای تعقیب به كشور خارجی رد نشده یا در موردی كه متهم به علت ارتكاب آن جرم به ایران مسترد شده باشد.
به جنحه و جنایاتی كه در داخل هواپیمای خارجی حین پرواز ارتكاب شود در صورت وجود یكی از شرائط ذیل محاكم ایران رسیدگی خواهند كرد:
- الف - جرم مخل انتظامات یا امنیت عمومی ایران باشد.
- ب - متهم یا مجنی علیه تبعه ایران باشد.
- ج - هواپیما بعد از وقوع جرم در ایران فرود آید.
در هر یك از موارد بالا رسیدگی در دادگاه محلی كه هواپیما در آن محل فرود آمده یا دادگاه محلی كه متهم در آن دستگیر شود به عمل خواهد آمد.
در موردی كه جنحه یا جنایتی داخل یك هواپیما كه بر فراز ایران پرواز می‌كند یا داخل یك هواپیمای ایرانی در خارج از ایران ارتكاب شود فرمانده هواپیما مكلف است تا زمانی كه مداخله مامورین صلاحیتدار میسر باشد طبق مقررات قانون اصول محاكمات جزایی تفتیشات و تحقیقات مقدماتی را به عمل آورده دلائل و مدارك جرم را جمع آوری و تأمین نماید و در صورت لزوم می‌تواند موقتا مظنونین به ارتكاب جرم را توقیف كند مسافرین و اعضای هیئت رانندگی را تفتیش و اشیایی را كه ممكن است دلیل جرم باشد توقیف نماید.
در مورد این ماده فرمانده هواپیما برای تفتیش جرم و تحقیقات مقدماتی از ضابطین دادگستری محسوب می‌شود و كلیه وظایفی را كه به موجب فصل دوم قانون اصول محاكمات جزایی برای كمیسرهای شهربانی مقرر است عهده دار می‌باشد.
در مورد ماده 32 پس از فرود آمدن هواپیما فرمانده باید گزارش كتبی راجع به موضوع جرم و اقدامات مقدماتی كه به عمل آورده است تنظیم و به سازمان هواپیمایی كشوری ارسال دارد. بعلاوه در صورتی كه هواپیما در ایران فرود آید فرمانده هواپیما مكلف است فورا وقوع جرم و نتیجه تفتیشات و تحقیقات و اقداماتی را كه به عمل آورده به دادستان محل فرود آمدن هواپیما یا قائم مقام او اطلاع داده متهم یا مظنون را با دلائل و مدارك جرم به دادستان یا بازپرس تسلیم و از مداخله خودداری كند و در موردی كه هواپیمای ایرانی بعد از وقوع جرم در خارج از ایران فرود آید فرمانده هواپیما باید مراتب را به اطلاع كنسول ایران كه در حوزه او هواپیما فرود آمده رسانیده و از او كسب تكلیف كند.
تخلف از مقررات آئین نامه‌های اجرای احكام این قانون موجب كیفرهایی است كه حداكثر آن نباید از ده هزار ریال جزای نقدی و دو ماه حبس تادیبی تجاوز نماید. میزان مجازات هر یك از انواع تخلفات در آئین نامه‌ای كه به پیشنهاد وزارتین دادگستری و راه به تصویب هیئت وزیران رسیده باشد تعیین خواهد شد.
رسیدگی به جرائم مذكور در این قانون در مراحل كیفری و دادگاه‌های صلاحیتدار فورا و خارج از نوبت به عمل خواهد آمد. چون به موجب قانون مصوب 28 تیر ماه 1328 اجازه اجرای لایحه هواپیمایی كشوری پس از تصویب كمیسیونهای راه و دادگستری مجلس داده شده است بنا بر این قانون مزبور كه مشتمل بر سی و پنج ماده و به تصویب كمیسیونهای نامبرده رسیده قابل اجرا است. رئیس مجلس شورای ملی - رضا حكمت
